Al ruim een week is het onrustig in Istanbul. Wat begon als een klein protest tegen de kap van bomen in het Gezi Park, groeide uit tot massaal verzet tegen de zittende Turkse AKP-regering. De protesten in Turkije laten zien dat stedelijke ontwikkeling een zeer gevoelig onderwerp kan zijn, dat bovendien vaak een sterk symbolische functie heeft. Een overzicht van uitgevoerde en geplande ontwikkelingen in de stad laat zien waarom.
Beyoglu: het uitgaanscentrum van Istanbul
Beyoglu stond in de Ottomaanse tijd bekend om haar grote culturele diversiteit, en werd bewoond door Grieken, Joden, Armeniërs en vele andere bevolkingsgroepen. Beyoglu werd altijd gezien als het meest Westerse deel van de stad: het centrum van de commercie, het bankwezen én het uitgaansleven. Tegenwoordig is dat eigenlijk nog steeds zo. Hét gebeurt in Beyoglu, zou je kunnen zeggen. De wijk heeft zich in de afgelopen tien jaar ontpopt tot the place to be als het gaat om kunst, mode, cultuur en uitgaan.
In de zomer van 2011 – tijdens de Ramadan – werden de tafels en stoelen die diverse cafés en restaurants in Beyoglu buiten hadden staan voor hun gasten vrij plotseling door de politie verwijderd. Het argument van de gemeente Beyoglu, die wordt bestuurd door de AKP, was dat het straatmeubilair straten en stegen blokkeerde, en daardoor een gevaar vormde voor de veiligheid. Critici beweerden echter dat het een symbolische actie was, die het drinken van alcohol in de buitenlucht moest beperken. Een paar maanden daarvoor waren zogenaamde love seats (bankjes voor 2 personen) al verwijderd bij enkele cafés. Volgens critici omdat de AKP-gemeente liever niet had dat stelletjes in het openbaar met elkaar zouden zitten vozen. Beide acties leidden tot veel ophef in de stad. Al jaren gaan er angstige geluiden door de stad als: “We worden net als Iran” of “We worden steeds meer een Islamitische staat” Toen de AKP-regering afgelopen maand haar nieuwe alcohol wetten presenteerde, waren mensen weer gealarmeerd. Vooral ook in Beyoglu…
Taksim Plein
Het Taksim Plein vormt een centraal punt in Beyoglu. Het is al jaren het symbool voor de Turkse seculiere staat (zie bijv. monument ter ere van 5-jarig bestaan Turkse republiek, gesticht in 1923) en vormt elk jaar het toneel voor grote ‘demonstraties’ op 1 mei, Dag van de Arbeid. Dat wetende is het wellicht geen verrassing dat vele mensen in verzet kwamen toen de AKP-regering plannen presenteerde om het Taksim Plein volledig op de schop te nemen. Er werd een grootschalig masterplan gemaakt, waarbij een moskee, een shopping mall en een replica van oude Ottomaanse barakken een belangrijke rol spelen.
Vanaf het begin waren er veel tegenstanders. Neo-Ottomaanse kitsch werden de plannen genoemd. Premier Erdogan verdedigde het project met het argument dat het plein op dit moment niet representatief is voor een wereldstad, en daarom volledig getransformeerd moest worden. Afgelopen week zou het Gezi Park worden afgegraven om plaats te maken voor de barakken. Wat er daarna gebeurde is bekend…
Camlica Moskee
Camlica is een heuvel aan de Aziatische kant van Istanbul. Vanaf de top heb je een prachtig uitzicht over de hele stad. De heuvel zelf is ook goed zichtbaar, zowel vanaf het land als het water. In het voorjaar van 2012 maakte premier Erdogan bekend dat hij bovenop de Camlica heuvel een grote moskee wilde laten bouwen, groter dan de Blauwe Moskee in het toeristische Sultanahmet. Uiteraard kreeg hij meteen een storm van kritiek over zich heen van seculiere Turken, die hem betichtten van symboolpolitiek. De angst voor een Islamitische staat werd door de plannen voor deze moskee weer verder versterkt.
Derde brug en Kanaal Istanbul
Naast projecten met een Islamitisch tintje heeft de AKP-regering ook diverse grote stedelijke ontwikkelingen op gang gebracht die de stad totaal zullen transformeren. De regering wil van Istanbul een zogenaamde ‘global city’ maken, die een aantrekkelijke investerings- en vestigingsplaats vormt voor buitenlandse bedrijven en toeristen. Ondanks het feit dat het om grote, belangrijke plannen ging, werden zowel experts als inwoners nauwelijks betrokken. In het geval van de derde brug over de Bosphorus wordt gezegd dat deze nooit in het masterplan van de gemeente heeft gestaan. Hij wordt nu echter wel gebouwd, alle hevige kritiek van planologen, verkeerskundigen en milieu experts ten spijt.
Kanaal Istanbul vormt in de volksmond één van Erdogan’s ‘gekke projecten’. Het kanaal moet ongeveer parallel gaan lopen aan de Bosphorus, en groter worden dan het Panama en het Suez kanaal. Het kanaal is bedoeld voor de vele vrachtschepen die nu nog over de Bosphorus moeten varen om de Zwarte Zee of Zee van Marmara te bereiken. Vlakbij het kanaal moet een nieuw vliegveld – het grootste van de wereld als het aan Erdogan ligt – verrijzen. Wederom werden (kritische) experts en de bevolking nauwelijks gehoord.
Stedelijke ontwikkeling als symbool voor macht en dominantie
Naast de hier genoemde projecten zijn er nog vele andere voorbeelden te noemen van stedelijke projecten die symbool staan voor de huidige politiek van de AKP-regering.Ik heb totaal niet de illusie hier volledig te zijn geweest, maar ik denk wel dat mijn voorbeelden een en ander kunnen verduidelijken.
Een deel van de Turkse bevolking voelt zich overduidelijk bedreigd door de (stedelijke) politiek van de AKP, die gekarakteriseerd wordt door grootse projecten (dominantie), een hoog ondemocratisch gehalte (geen overleg of inspraak, kritische journalisten gaan de gevangenis in) en een naar mijn mening duidelijke provocatie van critici en andersdenkenden.
Voor mij persoonlijk is het totaal geen verrassing dat de situatie in Istanbul zo uit de hand gelopen is. Al twee jaar lang vroeg ik mij af wanneer de bom zou barsten, en wanneer mensen in verzet zouden komen. Ik ben ergens blij dat dit gebeurd is. Aan de andere kant vind ik het ook beangtigend, want ik zie geen snelle oplossingen. Dat dit zou gebeuren kon ik voorzien, maar waar zowel Istanbul als Turkije nu naartoe bewegen, dat weet ik niet. Mijn Facebook en Twitter account staan vol met foto’s, filmpjes en verhalen van vrienden in Istanbul. Ik voel met ze mee, maar heb daarbij wel heel tegenstrijdige gevoelens: blijdschap, woede, angst, verdriet. Voor zowel de mensen in Turkije als het land zelf hoop ik het beste. Ik woonde er slechts 3 jaar, maar het land, en de stad Istanbul, hebben mij in het hart geraakt…
Bijdrage van Simone Pekelsma (@simonepekelsma)
Koen Haer
leidseruimte
Walter van Peijpe
LEIDSE RUIMTE 